Schouder aan schouder verslag webinar: Collecties midden in de samenleving

Het vijfde webinar van de Museumvereniging stond in het teken van museale collecties en de vraag: staan ze midden in de samenleving? Onder leiding van moderator Aldith Hunkar werd er in drie blokken gesproken over museale collecties. Wat betekent het verzamelen, beheren en presenteren van collecties voor de toekomst, voor wie doen we dit eigenlijk en wat willen we ermee vertellen?

Bij aanvang van het webinar werd er eerst stil gestaan door voorzitter Museumvereniging Irene Asscher-Vonk bij het plotselinge overlijden van directeur Museumvereniging Mirjam Moll en werd er voor Mirjam een minuut stilte in acht genomen.

De eerste gasten die bij Aldith aan tafel schuiven, zijn Sandra Kisters, hoofd collectiemanagement en onderzoek Museum Boijmans van Beuningen en Paulo Martina, directeur Museum van Bommel van Dam. Sandra vertelt over het nieuwe depot van Boijmans van Beuningen dat - als alles volgens plan verloopt - in het najaar volledig opengesteld wordt voor het publiek. Naast dat het mogelijk is om tegen betaling het depot te bezoeken kunnen mensen ook gratis met de lift naar het dak om te genieten van het uitzicht. Sandra: “Onze collectie is niet alleen van ons, maar van alle Rotterdammers, Nederlanders. Wij zorgen ervoor dat de presentatie veilig en verantwoord gebeurt.” Het publiek kan straks mee op een tour in onder meer depot-, klimaatruimtes en het lijstenatelier. “De depots zijn echt zoals ze zijn, niet in scène gezet. Zo kun je straks zien hoe we transport voorbereiden en conditierapporten opstellen.” Om het depot toegankelijk te maken voor alle Rotterdammers kun je straks gratis met de lift naar het dak om te genieten van het uitzicht. “Natuurlijk hopen we dat als iemand straks vier keer gratis naar boven is gegaan toch nieuwsgierig wordt naar de rest van het depot en de vijfde keer een kaartje koopt.”

Bezoekers verleiden

Ook Museum van Bommel van Dam in Venlo is grotendeels gratis toegankelijk voor het publiek. Zo is er op elke verdieping een panoramavenster en is er beneden een depot en een stijlkamer waar de oprichters van het museum driedimensionaal het verhaal van het ontstaan van de collectie vertellen. Paulo: “Dankzij ons zichtdepot kijk je zo het depot in dat op afspraak te bezoeken is. Een derde van het museum is gratis toegankelijk. “Zo hopen we dat bezoekers verleid worden om ook af en toe een kaartje te kopen voor tentoonstellingen waarvoor betaald moet worden.”

Verrijken van verhalen

Beide museumprofessionals geven aan dat het betrekken van het publiek bij collecties van grote meerwaarde kan zijn. Zo worden mensen uitgenodigd om informatie toe te voegen aan werken en/of een extra perspectief te bieden. Paulo: “We willen benadrukken dat de collectie van iedereen is en verhalen toevoegen die wij niet kennen. Zo kwamen we in contact met iemand die heel veel weet over kant uit de 17e eeuw. Veel meer dan wijzelf. Onze collecties is van iedereen in groot Venlo dus ik vind dat iedereen recht heeft iets te weten van de collectie en alles wat er mee te maken heeft. Wij zorgen voor de collectie en ontsluiten deze.” Sandra voegt toe: “Het presenteren is de kerntaak van musea, maar doordat er de laatste jaren digitaal veel meer mogelijk is geworden kun je de veelheid van collecties in Nederland beter laten zien. Waarbij je veel meer de dialoog met het publiek moet aangaan.” Paulo sluit af met de woorden: “Als het publiek waarde gaat toevoegen aan de collectie wordt deze steeds waardevoller.”

Meer diepgang bieden

Het tweede onderdeel van het webinar was gericht op de vraag wat musea doen met hun collectietaak in een steeds veranderende samenleving. Gasten waren Cindy Zalm, hoofd collectiemanagement Nationaal Museum van Wereldculturen en Moncef Beekhof directeur Purmerends Museum. Cindy vertelt dat de kerntaak van musea is het zorgen voor de collectie en het bewaren voor toekomstige generaties. Cindy: “Dat kan alleen als collecties waarde hebben, die zichtbaar is, de collecties vervolgens te ontsluiten en de drempel voor het publiek zo laag mogelijk te maken.” Ook gaf ze aan dat musea steeds minder objecten tentoonstellen. “Technische ontwikkelingen maken het arsenaal van methoden om verhalen te vertellen groter en rijker. Doordat bestaande objecten opeens van een andere kant worden belicht, krijgen ze meer diepgang. Dat is de kracht van objecten: dat je steeds een ander verhaal kunt vertellen.”

'Achterban is vertienvoudigd'

Moncef wil met zijn museum beter het verhaal van de stad en regio vertellen. Corona is voor het museum een eyeopener geweest. Het museum is gedwongen om op een andere manier met haar publiek in contact te komen. Moncef: “Onze achterban is hierdoor vertienvoudigd en meer divers geworden. Aan ons nu de taak om alles wat we nu doen straks ook in te zetten voor onze vaste collectie. Ook wil de museumdirecteur na corona kijken wat er online gepresenteerd kan blijven worden aan onder meer scholen. “Verder gaan we onze vaste opstelling vernieuwen en kritisch kijken: wat hebben we in de collectie en hoe willen we het verhaal van de stad en regio vertellen?” Zijn tip aan collega-professionals: Ga eerst eens proberen om je eigen mensen uit je eigen buurt naar binnen te trekken. Je collectie gaat je daarbij helpen!”

Toekomstperspectief

Tot slot deelden Meta Knol, lid Commissie Collectie Nederland en Arnoud Odding, directeur Rijksmuseum Twenthe en De Museumfabriek hun toekomstperspectief op collectievorming. Meta: “Het is heel mooi als er straks een visie op de Collectie Nederland is waar heel veel mensen zich in kunnen vinden en waar alle partijen die ermee te maken hebben gebruik van kunnen maken.” Volgens Meta is het heel moeilijk in woorden te vatten wat de Collectie Nederland betekent. “Het is een spiegelpaleis; een dynamische opvatting, die de rijkheid, diversiteit en complexiteit weerspiegelt.” Ze vertelt dat we ons steeds meer moeten richten op wisselende perspectieven en dat ze niet voor afstoten is. “Ik ben veel meer een voorstander van: goed nadenken wat je wilt verzamelen en daar objecten bij verzamelen. Collecties zijn altijd een weergave van een tijd; een archief waar je steeds objecten uithaalt waar je verhalen bij vertelt.”

Van objectgericht naar mensgericht

Arnoud: “Ons museum vertelt verhalen over identiteit, samenleving en wat er goed en fout ging. Als museumsector kunnen we actief bijdragen om nieuwe perspectieven op onze toekomst te maken.” Zo heeft Rijksmuseum Twenthe en De Museumfabriek het Twentelab geïntroduceerd. Dankzij het Twentelab worden groepen liefhebbers gefaciliteerd om aan de hand van de collecties hun eigen fascinaties na te jagen. Zo digitaliseren tientallen vrijwilligers zo’n 10.000 vlinders. “Zij weten zoveel over vlinders! Wij zijn een museum waar mensen zelf aan het werk gaan. Wij faciliteren alleen maar dat wat ze zelf leuk vinden om te doen. De gesprekspartners zijn het erover eens dat er een verschuiving is van objectgericht naar mensgericht. Ook wat digitalisering betreft moet er het een en ander veranderen. Arnoud: “We moeten ervan af dat we alleen iets plaatsen als we het 100 procent zeker weten. We moeten het loslaten, openmaken en open data gebruiken. Een database is per definitie niet compleet en correct. Daar moeten we mee durven leven.”